Người K’ho gìn giữ nghề dệt

 

Dệt vải là nghề thủ công truyền thống có từ lâu đời của người K’ho Lâm Đồng. Nghề dệt không những cung cấp sản phẩm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt hàng ngày, góp phần nâng cao nguồn thu nhập gia đình và bảo tồn được bản sắc văn hoá độc đáo của dân tộc mình. 

Thông qua tấm vải dệt, người phụ nữ K’ho đã gửi gắm tâm hồn, tình cảm cũng như sự cảm nhận về thế giới tự nhiên, con người qua những hoa văn sinh động. Đó là những vật dụng gần gũi, thân thương gắn bó trong đời sống sinh hoạt hằng ngày.

Nguyên liệu

Nguyên liệu của nghề dệt là sợi bông và các loại cây tạo màu đều được lấy từ trong tự nhiên. Trước đây, trong đời sống tự cung tự cấp, đồng bào tự trồng bông để lấy sợi dệt vải. Để nhuộm màu họ đã dùng các loại củ, quả, lá cây rừng như: củ nghệ, đồng bào gọi là củ rơ- mít để tạo màu vàng, hạt quả cari còn gọi là quả nho để tạo màu cam. Vỏ và thân cây lốt để tạo màu đỏ, lá cây drửm để tạo màu xanh đậm và xanh dương. Để giữ bền màu khi nhuộm họ còn cho thêm bột vỏ sò và tro củ chuối vào nước nhuộm sợi.

Công cụ

Người K’ho dệt với công cụ khá đơn giản, bao gồm: cán bông (tơ-rơ-ghiết), bật bông (kăm-bích), xa quay sợi (khưng), hai khung cuốn sợi (sờ-na-bờ-rài và duỳnh doèng), khung căng sợi và bộ khung dệt. Khác với người Kinh và một số dân tộc ở phía Bắc, người K’ho không có khung dệt cố định và kiên cố mà họ chỉ có bộ khung dệt rời bằng các thanh gỗ, tre khá đơn giản. Bộ khung dệt gồm 12 thanh lớn nhỏ khác nhau và mỗi thanh đều có tên gọi và chức năng riêng: Thanh gạt chỉ (pơ-nớ-kủa-tria), thanh này được làm bằng gỗ, một đầu tròn dẹt và một đầu vát nhọn, dùng để gạt và lén chặt sợi khi dệt. Thanh cuộn vải (pờ -sar) được làm bằng gỗ, có hình chữ nhật dùng để cuộn vải trong quá trình dệt. Thanh đạp chân (đưng – poong) được làm bằng cây lồ ô, thanh này nằm ở cuối khung dệt dùng để tỳ chân tạo độ căng cho khung khi dệt. Thanh tâng- cau dùng để nhấc lên, kéo rộng khe hở luồn sợi chỉ khi dệt. Thanh lột - may dùng để luồn sợi xuống dưới phối hợp cùng tưng cau. Thanh lâm –pã dùng để điều chỉnh sợi khi tạo hoa văn, thanh này được làm bằng lồ ô vót mỏng. Thanh tơ – cau – brài dùng để quấn và luồn sợi khi dệt, nó có tác dụng như thoi dệt của người Kinh. Ngoài ra, một số thanh phụ khác tất cả đều được làm bằng tre hoặc lồ ô và dây đeo dùng để cố định một đầu khung vào lưng khi dệt.

Khung căng sợi của người K’ho cũng khá đơn giản: chỉ là 2 thanh gỗ dài khoảng 1,5 – 2m được cái móc cố định vào 2 chiếc ghế cao làm khung. Khi căng sợi người dệt chỉ buộc một đầu sợi vào 1 thanh gỗ dài ở phía bên này khung và bắt đầu kéo luồn sợi qua lại sang thanh bên kia khung sao cho căng và dàn đều là được. Sau khi căng xong, người ta khéo léo luồn các thanh của khung dệt vào và dỡ bỏ hai thanh gỗ của khung căng sợi ra và bắt đầu dệt.

Dệt

Khi dệt người phụ nữ K’ho ngồi duỗi thẳng chân trên sàn. Hai chân đạp và giữ chặt một thanh chủ của khung dệt (gọi là đưng- pong) và một thanh chủ khác được dùng dây móc vào lưng người dệt để cố định và kéo căng khung sợi. Các thanh khác tuỳ theo chức năng của chúng mà luồn rất khéo vào giữa giàn sợi. Họ vừa dệt vừa tạo hoa văn trên tấm vải, tay phải cầm thanh pờ-nơ (thanh gạt chỉ) luồn vào nâng lớp sợi ở phía trên lên, sau đó dùng tay trái cầm cây tơ-rau-brài, có công dụng như cây thoi của người Kinh đâm qua. Tiếp đến dùng pờ-nớ kéo xuống lèn chặt dồn sợi chỉ vừa dệt vào cho khít chặt với phần vải dệt. Sau đó nâng thanh tâng – cau kéo lên để làm rộng khe giữa 2 lớp sợi, điều chỉnh cái thanh lột may (lột mẹ), lột uôn (lột con) để tạo hoa văn theo ý muốn. Muốn tạo hoa văn, ngoài 2 thanh lột may (lột mẹ) còn phải có nhiều thanh lột uôn (lột con) vì nó có chức năng chia sợi ra từng phần nhỏ để tạo hoa văn theo ý người dệt. Hoa văn càng nhiều càng phức tạp thì càng cần nhiều thanh lột uôn.

Hoa văn

Trên thổ cẩm của người K’ho chủ yếu là các loại hoa văn hình kỷ hà, người, các loài muông thú và các vật dụng quen thuộc, gần gũi trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của họ như: cầu thang nhà sàn, cổ nỏ, tua cây nêu, cán xà gạt, con thuyền, mắt chim công, đường ranh, lá đùng đình, cây chông, vang trăng, con bọ chè, cườm chim cu.

Các sản phẩm nghề dệt truyền thống của người K’ho là những tấm đắp (ùi tơng), váy (ùi- ngoách), tấm choàng dể địu con (ùi -khan -bay), băng cột đầu, dây đeo tay. Ngày nay còn có thêm một số sản phẩm mới như băng cầu nguyện dùng trong các nghi lễ tôn giáo, các loại túi, ví xách tay bằng thổ cẩm…

Hiện nay, tuy nghề dệt bị thu hẹp nhưng người K’ho vẫn tiếp tục duy trì nghề và dần thích ứng với kinh tế thị trường; sản phẩm làm ra rất phong phú, đa dạng về mẫu mã, đảm bảo tốt về chất lượng với giá cả hợp lý. Sản phẩm dệt của người K’ho đã trở thành hàng hóa và quà lưu niệm ưa thích đối với du khách trong và ngoài nước khi đến thăm vùng đất Nam Tây Nguyên này.

Nguồn langvietonline.vn

Xem Thêm

PHỤC SINH SẮC MÀU THỔ CẨM LÀNG CIL

Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của bà con DTTS Tây Nguyên. Ảnh N

Dự án “Hỗ trợ phát triển làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống” thôn Đam Pao - xã Đạ Đờn, huyện Lâm Hà được UBND tỉnh phê duyệt và triển khai thực hiện được hơn 3 năm nay. Đây là dự án phát triển làng nghề đầu tiên tại huyện Lâm Hà được triển khai dành cho việc bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống của người dân địa phương.

Dệt thổ cẩm là nghề truyền thống có từ rất lâu đời, gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của buôn làng người Cil ở xã Đạ Đờn, huyện Lâm Hà. Qua thời gian, mặc dù nghề dệt thổ cẩm ít nhiều bị mai một, nhưng với ý thức gìn giữ và lưu truyền nghề truyền thống, những nghệ nhân nơi đây vẫn đang dày công truyền lại cho con cháu. Đến nay, thôn Đam Pao cũng là buôn làng duy nhất trong cộng đồng các dân tộc anh em huyện Lâm Hà còn giữ được nét đặc trưng của một làng nghề dệt thổ cẩm. Với sự tinh xảo và điêu luyện trong từng sản phẩm, thổ cẩm của họ đã được nhiều người ưa chuộng. Bây giờ, trong các dịp lễ hội của buôn làng, cũng như của địa phương, những con em đồng bào Cill nơi đây vẫn khoác lên mình những bộ đồ thổ cẩm truyền thống sặc sỡ của buôn làng mình. Đó là tín hiệu vui trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa của con em đồng bào Cil ngày nay. Già làng Kơ Să Ha Đông ở thôn Đam Pao chia sẻ: “Mình rất vui khi nhìn thấy con cháu mình bây giờ nó lại dệt (cái) thổ cẩm của cha ông mình. Ngày xưa, thổ cẩm là thứ rất quan trọng đối với đời sống của bà con, nó không chỉ được dệt để sử dụng trong gia đình mà nó còn là vật phẩm quý giá trong lễ cưới hỏi, là sản phẩm để trao đổi các vật dụng khác như chiêng, ché, gùi… Mình hy vọng con cháu mình sau này vẫn mãi duy trì được nghề truyền thống dệt thổ cẩm của cha ông để lại”.

Niềm đam mê đã được truyền lại từ những nghệ nhân đi trước, nên từ nhỏ các bé gái người Cil của làng nghề đã sớm quen với khung dệt. Đặc biệt, từ khi có dự án đầu tư khôi phục làng nghề của chính quyền địa phương, đã mang lại niềm vui và hy vọng về một tầm vóc lớn lao hơn của nghề dệt thủ công truyền thống. Từ khi mới triển khai chỉ có 99 hộ đăng ký tham gia, đến nay đã có gần 150 hộ tham gia với số thợ dệt trên 200 người, trong đó có gia đình cả 3 thế hệ đều tham gia dệt. Về làng Cill bây giờ, không ít thiếu nữ 13 - 14 tuổi bằng đôi tay khéo léo đang say sưa ngồi dệt bên khung cửi với lòng tự hào về những sản phẩm do mình làm ra. Em Bon Dâng K’Gát - 14 tuổi, một người con của đồng bào Cill thôn Đam Pao cho biết: “Em được bà ngoại và mẹ dạy cho nghề dệt thổ cẩm truyền thống của dân tộc mình. Em rất thích dệt và mặc những bộ đồ thổ cẩm trong những dịp lễ, hội. Em mong muốn nghề dệt thổ cẩm của làng em ngày càng phát triển hơn nữa”.

Khi Dự án “Hỗ trợ phát triển làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống” thôn Đam Pao, xã Đạ Đờn chính thức được UBND huyện Lâm Hà triển khai với nguồn kinh phí 120 triệu đồng, nhiều lao động nữ đã trở về gắn bó với làng nghề. Mục tiêu của dự án là hỗ trợ, tạo điều kiện để phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh thổ cẩm truyền thống gắn với việc thực hiện các chính sách an sinh xã hội và bảo tồn giá trị bản sắc văn hóa Tây Nguyên. Thế nhưng, tín hiệu vui chưa thực sự khởi sắc thì những thách thức trong công tác bảo tồn và phát triển làng nghề đang là nỗi trăn trở lớn đối với chính quyền địa phương cũng như của các chủ nhân làng nghề này. Với số vốn đầu tư quá ít ỏi và ngắt quãng, cộng với thị trường tiêu thụ bấp bênh đã khiến cho cuộc sống của nhiều hộ dân gặp khó khăn, nên dù rất tâm huyết với nghề, nhưng là những lao động chính trong gia đình chị em vẫn chủ yếu phải lao động bằng nghề khác để kiếm sống, chỉ tranh thủ lúc nông nhàn để dệt. Vì thế, để bảo tồn còn quá khó, nói gì đến việc mở rộng và phát triển làng nghề. Trao đổi thêm với chúng tôi những trăn trở về làng nghề, ông Rơ Ông Hòa - PCT UBND xã Đạ Đờn tâm sự: “Tuy đã được Nhà nước quan tâm hỗ trợ, nhưng nghề dệt thổ cẩm nơi đây cũng chưa phát triển được do nhiều nguyên nhân khác nhau như, công tác giới thiệu quảng bá sản phẩm đến người tiêu dùng còn hạn chế, đầu ra không có, thu nhập từ nghề dệt thổ cẩm thấp hơn so với làm nông tại địa phương nên người dân không mặn mà lắm với nghề truyền thống này… Tuy vậy nhưng chúng tôi vẫn tuyên truyền vận động để bà con tham gia dệt và sử dụng đồ thổ cẩm nhằm gìn giữ nghề truyền thống của buôn làng mình. Tôi hi vọng trong thời gian tới có đơn vị nào đó đứng ra thu mua, giới thiệu quảng bá để đưa sản phẩm thổ cẩm người dân Đam Pao đến với khách hàng, giúp người dân có thu nhập ổn định và sống được với nghề”.
  
Với tiềm năng và lợi thế sẵn có, cũng như hỗ trợ của Nhà nước, hy vọng nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người dân Đam Pao sẽ mãi trường tồn, góp phần đáng kể vào công tác giải quyết việc làm, xóa đói giảm nghèo, ổn định trật tự an toàn xã hội tại địa phương. Qua đó cũng góp phần bảo tồn phát huy và làm phong phú, đa dạng thêm bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc Nam Tây Nguyên trong thời đại công nghiệp hóa và hiện đại hóa.

DUY NGUYỄN

Xem Thêm

Làng nghề dệt thủ công mỹ nghệ ở Đà Lạt

Dệt Thổ Cẩm Thủ Công

Làng nghề dệt thủ công mỹ nghệ ở Đà Lạt

Lâm Ðồng từng được biết đến với các sản phẩm dệt thổ cẩm đã có từ lâu đời của đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên trước đây chỉ là nhà ai dệt nhà nấy có chứ chưa hình thành các làng nghề dệt thổ cẩm như hiện nay. Có tiếng tăm ở Lâm Ðồng bây giờ là hai làng nghề dệt thổ cẩm B’Nơ C (xã Lát – Lạc Dương) và làng nghề K’Long (xã Hiệp An – Ðức Trọng).

Lâm Ðồng từng được biết đến với các sản phẩm dệt thổ cẩm đã có từ lâu đời của đồng bào dân tộc thiểu số.Tuy nhiên trước đây chỉ là nhà ai dệt nhà nấy có chứ chưa hình thành các làng nghề dệt thổ cẩm như hiện nay. Có tiếng tăm ở Lâm Ðồng bây giờ là hai làng nghề dệt thổ cẩm B’Nơ C (xã Lát – Lạc Dương) và làng nghề K’Long (xã Hiệp An – Ðức Trọng). Các mặt hàng dệt này tuy chưa có điều kiện xuất đi nhiều ở thị trường các nước nhưng cũng không còn trong phạm vi hạn hẹp như trước đây là chỉ có đồng bào dân tộc ít người mới sử dụng những sản phẩm do chính tay họ làm ra, mà hầu như mọi người dân Lâm Ðồng đều đã dần cảm thấy thích thú khi mua sản phẩm này và dùng chúng một cách có ích. Mỗi một người khi đi ngang qua quầy hàng thổ cẩm đều không khỏi dừng chân nán lại nhìn ngắm và mua lấy một hoặc một vài kiểu giỏ xách tay, ví, bóp đầm, băng đô,… với sự phối màu rất lạ mắt, tinh tế và hấp dẫn người mua hàng. Hiện đã dần có ngày càng nhiều các quầy hàng thổ cẩm được bày bán ở các điểm tham quan du lịch như Thung lũng Tình yêu, Langbiang, Thác Prenn, hồ Than Thở,... Ngoài ra, tại các nhà hàng, khách sạn trong tỉnh và cả ngoài tỉnh du khách cũng nhận thấy mặt hàng này được sử dụng làm khăn trải bàn, làm vật trang trí càng tăng thêm vẻ sinh động cho không gian nơi làm việc và sinh hoạt.

Các làng nghề thủ công mỹ nghệ

Làng nghề dệt thổ cẩm K’Long, xã Hiệp An, huyện Ðức Trọng, cách Ðà Lạt khoảng 20 km về phía Nam hiện do Cha Nguyễn Ðình Phúc quản lý, thuộc loại hình cơ sở dạy nghề với 40 công nhân theo học và sản xuất, trong đó bộ phận dệt là 14 chị, may là 20 chị và thêu là 6. Các chị cho biết mỗi một buổi có thể dệt được một tấm vải dài 90 mét khổ 2 tấc dùng làm khăn quàng cổ, caravate, túi xách tay hoặc quần áo,…mẫu mã đa dạng, rất đẹp mắt. Các mặt hàng ở đây luôn ổn định về chất lượng, được biết mỗi năm có thể xuất một lần ra nước ngoài, năm 2003 xuất đi Ý đạt 1000 USD. Mới chỉ hơn 02 năm thành lập nhưng làng nghề K’Long đã tạo được nhiều ấn tượng tốt cho người dân Lâm Ðồng, Tây Nguyên nói riêng và người dân cả nước nói chung; tạo được công ăn việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, các chị có nghề nghiệp vừa làm tăng thu nhập cho gia đình lại vừa góp phần cho sự phát triển mặt hàng thủ công mỹ nghệ nói riêng và cho nền kinh tế tỉnh nhà nói chung.

Một làng nghề cũng được du khách rất quan tâm đó là làng nghề dệt thổ cẩm B’Nơ C, không thuận lợi như làng nghề K’Long là nằm ngay quốc lộ 20, nhưng B’Nơ C lại là vùng thuộc khu du lịch Langbiang, là nơi du khách rất thường xuyên lui tới, tham quan và mua sắm, đặc biệt là các mặt hàng thổ cẩm với nhiều mẫu mã đa dạng làm mê mẩn lòng người. Chị K’ Tuyn, người được công nhận là nghệ nhân trong nghề, cho biết với 40 hộ làm nghề thì có 35 người dệt chính, có khả năng cung cấp sản phẩm thường xuyên, còn lại những thợ phụ là các em học sinh hoặc phụ nữ lớn tuổi. Hầu hết các chị vừa làm nghề dệt lại vừa làm nội trợ và làm cả việc nương rẫy nhưng năng suất vẫn rất cao. Mỗi người có thể dệt một tấm vải dài 2m khổ 55cm/ ngày và 02 tấm vải 55cm sẽ thành một tấm ui cho phụ nữ K’Ho mặc hàng ngày. Hoa văn, màu sắc cũng đặc trưng không kém gì các mặt hàng thổ cẩm của những làng nghề khác. Làng nghề B’Nơ C cũng đã tham gia một vài hội chợ trong nước nên đã gây được ấn tượng đối với nhiều du khách trong và ngoài nước.

Bên cạnh mặt hàng thổ cẩm thì mây tre đan, tranh thêu tay trên lụa, đan len, hoa tươi sấy khô,…cũng là những thế mạnh đặc trưng của Lâm Ðồng. Công ty TNHH XQ, HTX mỹ nghệ Hữu Hạnh nổi tiếng với mặt hàng thêu tay, tổ hợp tác đan len Trưng Vương (chợ lầu A – Ðà Lạt) được biết đến qua những mẫu mã sản phẩm len đẹp mắt và có sức cuốn hút mạnh mẽ đối với du khách trong và ngoài nước, một cảm giác ấm áp mỗi khi mặc chiếc áo len trong mùa Nô - en khiến mọi người cảm thấy được che chở, bao bọc vừa ấm cúng lại rất thời trang. Xưởng hoa khô Minh (04 Hồ Tùng Mậu, Ðà Lạt) trưng bày nhiều mẫu hoa đẹp đến lạ lùng, lúc thì tươi tắn như nụ cười của cô gái vừa chớm tuổi đôi mươi, khi thì lại buồn bã, trầm lắng như vẻ một người thiếu phụ, mỗi bình hoa, mỗi bức tranh hoa là một nét đặc sắc làm thích thú biết bao du khách và cả người dân địa phương vẫn hằng ngày qua lại.

Ðà Lạt – với phong cảnh hữu tình lại được tô điểm thêm bởi những nét truyền thống đặc trưng qua những sản phẩm làng nghề độc đáo. Ðà Lạt tuy là xứ lạnh nhưng luôn muốn làm ấm lòng du khách thập phương.

Xem Thêm

Có một thị trường thổ cẩm

Hãy cứ đến những nhà hàng, khách sạn có phục vụ người nước ngoài tại Đà Lạt chúng ta khắc biết sức sôi động của mặt hàng này (tuy nhiên ở vùng khai sinh ra nó đang báo động mai một - đây lại là một bình diện khác). Thổ cẩm được mang vào phục vụ khách ngay tại bàn ăn. Chúng tôi đã nhiều lần tận mắt chứng kiến cảnh ngoại khách bỏ ăn đứng lên lấy cho mình một tấm thổ cẩm, ngắm nghía, tung ra, quấn quanh người rồi nở nụ cười lý thú kỳ lạ. Thổ cẩm thôi miên họ? 

THƯƠNG GIA THỔ CẨM LÀ AI?

Một cái gùi để đựng, một trang phục may bằng chính loại vải người ta đang bán, họ mang đi khắp các đường phố trung tâm Đà Lạt. Theo thống kê của chúng tôi, hiện tại Đà Lạt có khoảng 25 người chuyên dạo bán. Dù bán lưu động nhưng khách muốn mua có thể tìm gặp họ dễ dàng. Tiện nhất là khu Hòa Bình. 

Đại đa số thương gia thổ cẩm là người của dân tộc có thổ cẩm lưu hành tại đây: Chàm, Mạ, Lạch, K'Ho... đông nhất là người Chàm. Trước đây người ta dệt rồi tự mang đi bán. Trung bình một tấm thổ cẩm hoàn hảo phải qua 7-9 ngày, nếu loại dùng để cưới hỏi, lễ hội, đòi hỏi gia công nhiều hơn. Đôi khi nuốt trọn cả tháng. Bấy giờ người ta gom lại đôi ba cái rồi mang lên Đà Lạt đổi gạo, mua sắm. Hôm nay đã khác. Cái kiểu mang để đổi gạo, thực phẩm không còn phổ biến. Thổ cẩm chuyển sang khía cạnh thương mại. Trong các buôn làng xuất hiện các thương gia chuyên mua gom hàng thổ cẩm của dân tộc mình để bán lại kiếm lời. Thậm chí, các thương gia đặt hàng cho người ta dệt. Các cánh người Chàm có cả hợp đồng giao trong tháng. 

Trong số trên 20 người bán mặt hàng này tại Đà Lạt, chiếm phần nửa là người Chàm. Theo tương truyền thì người Chàm rất rành về thương mại. Họ từng là chiếc cầu nối hàng hóa giữa các dân tộc thiểu số Nam Tây nguyên. Hiện nay họ đến từ Phan Rang (vùng Chung Mỹ) Ninh Thuận. Bên cạnh số đông thương gia người thiểu số thì gần đây cũng thấy xuất hiện một số người Kinh buôn hàng này. Tuy nhiên, dù cho họ là người dân tộc nào đi nữa cũng đều phải dùng gùi để gùi hàng. Để bán "chạy" tốt nhất, nên khoác trên mình một trang phục bằng thổ cẩm truyền thống, một cái gùi và có một làn da đen. 

Những thương gia này nằm dầm ở Đà Lạt; hàng được dự trữ khá nhiều, ít ra đủ bán trong một tháng. Lãnh địa của họ là nhà nghỉ Tuyết Mai (NVT), Lữ Quán La Tuylip và một số ít đóng ở căn nhà ván thuê bao ở đường Bà Triệu. Họ quy cả về đây. Các khách "ghiền" thổ cẩm thường được dẫn tới những địa chỉ này.  

SỰ SÔI ĐỘNG CỦA MỘT MẶT HÀNG

Các thương gia thổ cẩm đều "thủ" một cuốn album, trong đó ghi lại từng khâu để cho ra đời một tấm thổ cẩm. Để khách hình dung được công việc dệt thứ vải này - sản phẩm được làm bằng tay - BY-HAND. Chẳng hạn, hình ảnh của một thiếu nữ đang ngồi dệt, bên cạnh khung dệt thô sơ, với bộ vú hoang dã trễ xuống. Bên cạnh đó còn có hình ảnh về ngôi nhà sàn của người thiểu số. Khách hàng ngoại quốc ham thích chất nguyên sơ rừng núi giữa con người và phẩm vật. Rõ ràng người mua vì tính văn hóa thuần tự nhiên nơi tấm thổ cẩm. By hand... By hand, có ngoại khách vì hai tiếng đó mà mua đến 4-5 tấm. Những người "sộp" còn "giúp" người bán một ít tiền. Hỏi vì sao mua nhiều như thế, họ cho rằng về khoe với bạn bè bên đó - Qua Việt Nam họ sưu tầm được một vật lạ! 

Hiện tại mặt hàng này chỉ có người ngoại quốc mua nhiều. Việt kiều về thăm nước cũng mua để qua bên kia làm quà. Một khó khăn của người bán là ngoại ngữ (chủ yếu là tiếng Anh). Người bán thường phải múa máy tay chân đủ kiểu, khách mới hiểu. Có người không biết tý ngoại ngữ nào cứ luôn miệng "by hand" khi thấy khách. Chúng ta cũng ít nhất một lần mục kích "thương gia" nọ tiếp thị bằng cách vừa lôi khách vừa giơ tập ảnh kia lên... đôi khi đó lại là những chi tiết thú vị cho khách? 

Đà Lạt là đất "sống" được, nên nhiều thổ cẩm quy tụ về đây. Hàng của người chàm thì mềm mại, thanh tao (loại làm bằng lụa), một vài loại khác thì sắc sảo, công phu. Dày và thô - rất "rừng", là hàng người Kơ Ho, Lạch. Hàng của người Mạ rất công phu, ấn tượng, hoa văn tỉ mỉ và có độ dày đáng "nể". Thổ cẩm Chàm tùy từng loại trong thang giá 6-12 USD (hầu hết tính bằng USD). Hàng người Kơ Ho không vượt quá 8 USD. Đặc biệt thổ cẩm người Mạ được ngoại khách chuộng nhất, có loại tới 16 USD/tấm. Phổ biến vẫn là loại từ 8-10 USD. Nếu người Anh, Đức, Bỉ thích thổ cẩm dân tộc Mạ, Kơ Ho thì người Hà Lan, Nhật chuộng hàng người Chàm hơn. 

Hàng được bán từ 9 giờ sáng đến 11 giờ đêm chỉ khi nào khách không còn đi dạo họ mới rút. Ban ngày người ta bày bán ở quanh khu Hòa Bình, các điểm tham quan du lịch. Chiều tối họ quay về tới các nhà hàng khách sạn có người ngoại quốc ăn ở như Anh Đào, Mimôza, Hải Sơn, Phú Hòa, dọc đường PĐP... thấy mặt này có khả năng tiêu thụ, gần đây một số khách sạn cũng trưng bày thổ cẩm để bán. Tuy vậy, tâm lý của khách vẫn muốn mua những tấm thổ cẩm từ chính tay người thiểu số làm. Một số người chạy xe ôm chở Tây cho biết, có khách sau khi mua được một ấm vải "by hand" tại Đà Lạt, buộc họ chở đi tới K'Long B - Đức Trọng nơi làm ra nó để chụp một tấm hình. Có người khách táo bạo đòi mua ngay cả chiếc váy người thiếu nữ đang ngồi dệt mặc! Với chúng ta có thể tự hào về lòng sủng ái của người nước ngoài cho một mặt hàng dân tộc. 

... VÀ XIN CÓ LỜI GỢI MỞ 

Thật sự, ở đâu không biết, nhưng ngay tại Đà Lạt này hàng thổ cẩm ít nhiều khẳng định được giá trị của mình - một thứ hàng chỉ tính bằng đô la. Dẫu với mức giá như hiện nay là chưa thể xứng đáng với công sức người làm ra nó. Song, ít ra hàng thổ cẩm ở đây đã đóng một vai trò một món hàng lưu niệm du lịch khá ý nghĩa mà chỉ phổ biến được ở du lịch Đà Lạt. Với xu thế phục hồi và phát triển bằng giao lưu văn hóa dân tộc như hiện nay, hy vọng hàng thổ cẩm sẽ có một thị trường lớn mạnh nay mai. Lúc đó thổ cẩm sẽ đứng bên hàng dệt cao cấp trong cuộc trình diễn chung mà không luống cuống, tự ti. Nên chăng mở một cửa hàng chuyên sản xuất, cung ứng các sản phẩm làm từ thổ cẩm ngay tại thành phố này. 

HOÀN TÌNH

Xem Thêm

Những nét đặc trưng của Xã Lát, huyện Lạc Dương

Nằm dưới chân đỉnh Lang Biang hùng vĩ, xã Lát thuộc huyện Lạc Dương, nơi người dân tộc Lạch – những cư dân đầu tiên của thành phố cao nguyên xinh đẹp Đà Lạt – sinh sống là nơi để bạn dừng chân, tìm hiểu nhiều điều thú vị về con người và nếp sinh hoạt văn hóa ở đây.

Thuộc huyện Lạc Dương tỉnh Lâm đồng. Đó là khu vực dưới chân đỉnh Lanbiang, một trong 3 ngọn núi cao nhất của cao nguyên Lâm Viên. Đây là một trong những bản làng của đồng bào dân tộc tây Nguyên còn giữ được nhiều nét văn hoá truyền thống. Đến nơi đây, du khách sẽ được thưởng thức những nét âm vang của núi rừng qua đêm lễ hội cồng chiêng, thưởng rượu cần cùng với thịt rừng nướng, xem các điệu múa cồng chiêng cùng những lời ca mang âm vang của núi rừng Tây Nguyên.

Đà Lạt về xã Lát có 12 km, nhưng là cả một quang đường hấp dẫn để khám phá. Những ngôi nhà bé như hộp diêm, những đồi thông bạt ngàn, những trang trại trồng rau, hoa quả, hoặc ngắm nhìn hồ Suối vàng lấp loáng dưới ánh mặt trời , nơi cung cấp nguồn nước ngọt cho Đà Lạt. Tất cả đều là những bút vẽ chân thực nhất về một cao nguyên Lâm Viên.

Dân tộc Lạch – những cư dân đầu tiên của thành phố cao nguyên xinh đẹp Đà Lạt. Người Lạch (hay còn viết là Lat, MLates) là tên gọi của một nhóm cư dân nhỏ người K'ho sống lâu đời trên cao nguyên Lang Biang. “Lạch” theo tiếng địa phương có nghĩa là “rừng thưa” để chỉ vùng rừng thông và đồi trọc từ dãy Lang Biang trải dài xuống hướng Tây Nam bao gồm cả thành phố Đà Lạt hiện nay. Cộng đồng dân tộc Lạch, Kho này sinh sống ở nơi với cái tên rất quen như địa danh này đã trở thành thương hiệu: Xã Lát.

Xã Lát nổi danh hơn bất cứ địa danh nào ở Đà Lạt, và người dân ở đây có một cuộc sống kinh tế khá cao bởi nguồn thu du lịch. Gần như bất cứ ai đến xã Lát đều thích thâm nhập vào đời sống của cộng đồng người dân tộc  ở đây, cùng tham dự lửa trại, đi thăm vườn quốc gia Bidup, thăm suối Vàng suối Bạc.

Xã Lát còn là nơi tạo ra những tấm thổ cẩm với hoa văn độc đáo tinh tế, mà du khách thích mua để làm kỷ niệm cho chuyến dừng chân. Bên cạnh đó, những đội múa cồng chiêng, của xã Lát là minh chứng hùng hồn về một nền văn hóa đang phát triển ở nơi này. Những tiếng cồng chiêng ngoài việc đem lại niềm vui cho khách ghé chân, là nguồn thu nhập cho cộng đồng dân cư tại đây.

Độc đáo hơn là ở đây có lại nhạc cụ khèn Mbướt với âm thanh réo rắt càng làm cho du khách thích thú. Xã Lát có các buôn Đangya, Đưng, BNeur và có tới 8 đội cồng chiêng chuyên nghiệp luôn có mặt trong các lễ hội văn hóa của tỉnh và các Festival được tổ chức ở những nơi khác, đó chính là niềm tự hào của người xã Lát.

Vào nhà người Lạch, bạn sẽ nhận được lời “niêm xá” (lời chào) thân tình của người Trưởng thôn, được giới thiệu những chiếc cồng chiêng treo thiêng liêng bên bếp lửa. Để khi người trưởng thôn khua một tiếng chiêng, đã thấy âm vang của núi rừng, sông suối vọng về.

Ở quãng sân rộng phía trước, bạn sẽ được thưởng thức món thịt rừng nướng cùng với rượu cần, thứ rượu của lễ hội, của niềm vui, của ước mơ về cuộc sống giao hòa thân ái trong cộng đồng. Rượu ngâm bằng lá cây, gạo nếp nên ngọt lịm từ đầu lưỡi, uống vào cứ vui lâng lâng và ngây ngất không thôi.

Còn điệu múa của những chàng trai và thiếu nữ miền sơn cước nữa. Trong tiếng trống, tiếng chiêng và tiếng đàn vang dội, điệu múa đơn sơ rắn rỏi, mạnh mẽ nhưng uyển chuyển nhịp nhàng, làm cho núi rừng cũng muốn cất lên lời ca, hát về cuộc sống cộng đồng thân ái và đầy phấn khích của những con người nơi đây.

Một buổi chiều hòa mình vào cuộc sống nơi xã Lát dưới chân Lang Biang sẽ khiến bạn cảm thấy cuộc sống còn biết bao điều thú vị mà bạn cứ phải khám phá không ngừng.

Xem Thêm

Lâm Đồng: Tìm lối ra cho làng nghề thổ cẩm ở chân núi Lang biang huyền thoại

Bor Neur C là làng dệt thổ cẩm nổi tiếng trong truyền thống của dân tộc K’Ho – Cill, K’Ho – Lạch ở xã Lát (huyện Lạc Dương, Lâm Đồng). Sản phẩm thổ cẩm của người Cill, Lạch được xem là nét văn hóa dân gian truyền thống độc đáo còn tồn tại đến ngày nay ở chân núi Lang biang huyền thoại.

Để bảo tồn nghề truyền thống độc đáo này, chính quyền địa phương đã có những chương trình, chính sách bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm bản địa như xây dựng xưởng dệt thổ cẩm tập trung, mở lớp đào tạo nghề dệt, đưa người đi tham quan, học tập mô hình xưởng dệt ở Ninh Thuận... 

Tuy nhiên, sản phẩm làm ra rất đẹp, mang đậm nghệ thuật dệt đã có lịch sử hàng trăm năm lại chưa có thị trường tiêu thụ. Đây là nỗi trăn trở của nhiều nghệ nhân vốn đắm đuối với nghề truyền thống của các tộc danh Cill, Lạch. Ở làng Bor Nuer C, trước đây, việc dệt thổ cẩm thành thạo được xem là một trong những tiêu chuẩn đánh giá đức hạnh của người phụ nữ Cill. Giờ những cô gái Cill không còn ở nhà ngồi dệt thổ cẩm mà đi làm việc cho những nhà vườn.

Một bà cụ người Cill gần 70 tuổi buồn bã cho biết: Nữ thanh niên đi làm thuê cắt hoa, còn phụ nữ lớn tuổi thì đi hái cà phê rồi, không ai dệt thổ cẩm nữa. Trong những căn nhà nhỏ chỉ thấp thoáng còn vài người già vẫn gắn bó với khung dệt. Bà Cil Mup K’ Pong ở nhà trông cháu vừa xem ti vi và dệt tấm thổ cẩm, nói trong niềm tiếc nuối: Hồi trước, chúng tôi mới lớn, con gái trong buôn chưa đến tuổi thanh niên đã thành thạo nghề dệt. Bây giờ, các cháu không còn hào hứng nữa.

Vì một số sản phẩm thổ cẩm dệt bằng tay (chăn đắp, túi xách, khăn quàng...) mất cả tuần lễ mới hoàn thành chỉ bán được từ 300.000 – 350.000 đồng mà cũng không dễ bán. Thành ra nhiều phụ nữ Cill, Lạch đã lựa chọn đi làm thuê với giá nhân công 100.000 đồng/ngày để nhanh chóng có tiền. Những tấm ui hiếm hoi của người già do bà Cil Mup K’ Pong hay của bà Cơ Liêng K’Mọ... dệt phải đưa ra bán dạo ở các khu du lịch, nhưng thỉnh thoảng mới có người mua. Đã nhiều lần bà Cơ liêng K’ Mọ đi bộ cả ngày mà chỉ bán được vài cái ví, dây đeo tay với giá 15.000 đồng, còn những tấm ui đặc trưng thì rất khó bán.

Nghề dệt thổ cẩm èo uột, xuống dốc và rất khó duy trì một phần do sản phẩm khó tiêu thụ. Bor Neur C hiện có 54 hộ, tất cả các gia đình đều biết nghề thổ cẩm nhưng những khung dệt truyền thống gần như đã bị lãng quên. Ước muốn lưu giữ nghề truyền thống nhiều đời của bà con thật khó khăn. Chị K’ Tuyn -người phụ nữ trẻ, được xem là giỏi nghề dệt nhất làng, cho hay: Những tấm ui của mình làm ra không được du khách lựa chọn, họ thích những tấm thổ cẩm mà người dân mua về từ nơi khác.

Thực tế hiện nay, tại những cửa hàng lưu niệm dưới chân núi Langbiang, không chỉ có những tấm ui, thổ cẩm Bor Neur C mà rất nhiều sản phẩm thổ cẩm từ nhiều nơi đưa về. Về việc giữ gìn, phát triển nghề thổ cẩm, ông Lê Thanh Vĩnh – Phó Chủ tịch UBND xã Lát cho biết: Từ năm 2007, xã đã xây dựng một xưởng dệt thổ cẩm, phối hợp với Hội phụ nữ tổ chức cho các chị em đi học, hỗ trợ kỹ thuật, cải tiến các mẫu thổ cẩm, bớt đi sức lao động thủ công, nhằm giữ được bản sắc văn hóa dân tộc độc đáo trên mỗi tấm thổ cẩm.

Tuy nhiên, thổ cẩm làm ra nhiều mà tiêu thụ không được khiến bà con phải tự mình đem sản phẩm đi bán rong. Địa phương cũng đang “đau đầu” tìm phương án kêu gọi đầu tư, mời gọi các đoàn lữ hành ghé qua Bor Neur C để quảng bá nghề dệt thổ cẩm, góp phần xóa đói giảm nghèo cho đồng bào và quan trọng hơn là giữ gìn nét văn hóa đặc sắc truyền thống.

Chính quyền địa phương và bà con người dân tộc Cill, Lạch đều thiết tha và mong muốn các cơ quan hữu quan và ngành du lịch của tỉnh, Nhà nước quan tâm giúp đỡ để nghề dệt thổ cẩm độc đáo, mang nhiều dấu ấn truyền thống của núi rừng vùng Lạc Dương sớm được khôi phục và phát triển, trở thành món quà lưu niệm quí giá của du khách gần xa.

Đặng Tuấn

Xem Thêm

HƯỚNG NÀO CHO HÀNG THỔ CẨM GẮN KẾT VỚI DU LỊCH

Tấm lót bàn ăn 

 -Đà Lạt không những là nơi làm nhiều người thích đến vui xuân hay những ngày hè nóng bỏng, chính sự mát lạnh của vùng đất này đã giữ chân du khách trong và ngoài nước khá lâu. Vẻ đẹp hoang sơ, bên cạnh những câu chuyện huyền thoại về vùng cao nguyên xưa…về sự tích núi Lang Biang và nghề dệt thổ cẩm của các nhóm dân tộc sống quanh vùng đã thêu dệt thêm sức hấp dẫn trong mắt khách du lịch. Thế nhưng, trong nhiều năm gần đây hàng thổ cẩm của dân tộc K’ho Lâm Đồng nói riêng và các dân tộc khác bắt đầu gặp khó khăn trong khâu tiêu bao sản phẩm. Nguyên nhân là thiếu “môi giới” trong tiêu bao, hầu như thổ cẩm được bà con dân tộc sản xuất ra trong lúc nhàn rỗi theo lối thủ công nên giá thành cao, vì thế mà bà con dân tộc bán được bao nhiêu thì bán, họ cũng không quan tâm nhiều đến nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Bên cạnh đó là thiếu nơi trưng bày sản phẩm nên hầu như khách du lịch tự tìm kiếm, không tập trung tại những điểm dừng chân để trưng bày bán sản phẩm.

Nếu có thì cũng thưa thớt, chính những nguyên nhân vừa nêu đã dẫn đến sản phẩm thổ cẩm dệt thiếu đầu tư nâng cấp cho kịp với xã hội hiện đại. Thiếu cơ hội lao động nên đôi lúc bà con tìm đến với rừng để kiếm sống làm cho nhiều khu rừng ngày cạn kiệt.

Rừng ở tỉnh Lâm Đồng ngày càng cạn kiệt làm ảnh hưởng đến sự biến đổi khí hậu toàn cầu, để cải thiện môi trường và tạo điều kiện cho bà con dân tộc có nguồn thu nhập ổn định, ban lãnh đạo vườn Quốc Gia Bidoup - Núi Bà đã tiến hành khai thác tour du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng giúp bà con tham gia hướng dẫn cho khách tham quan rừng để có thu nhập từ du lịch. Bên cạnh đó bà con cũng được tài trợ vốn sản xuất thổ cẩm để bán cho khách du lịch.

Cùng đồng hành với ý tưởng hỗ trợ bà con dân tộc trong việc gìn giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống và bán được sản phẩm, công ty Bity vừa mới thành lập đã tìm cách tiêu bao sản phẩm cho bà con dân tộc làng thổ cẩm ở K’Long huyện Đức Trọng trong thời gian qua. Đây là một tín hiệu vui, giúp bà con dân tộc K’ho ở huyện Đức Trọng không phá rừng làm rẫy mà tập trung sản xuất thổ cẩm và tìm cách tạo ra nhiều mẫu mã sản phẩm cho phù hợp với người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Chia sẻ công việc với chị em phụ nữ ở làng nghề K’Long, chị Ngô Thị Thêm chia sẻ: “Tôi vốn xuất thân từ ngành học du lịch nên mỗi khi du lịch lên lâm Đồng, tôi trăn trở với sản sảm thổ cẩm của bà con dân tộc làm ra nhưng không bán được. Từ đó tôi miệt mài tìm hiểu nguyên nhân và chất lượng sản phẩm. Cuối cùng tôi thấy sản phẩm của bà con dân tộc ở K’Long dệt ra rất đẹp bền, từ đó tôi quyết tâm tiêu bao tòan bộ sản phẩm đạt chất lượng của họ”.

Làng thổ cẩm K’Long ở Đức Trọng được thành lập hơn 4 năm nhưng hầu như sản phẩm của họ làm ra bán không thuận ợi, từ khi công ty đứng ra tiêu bao sản phẩm cho bà con, nơi đó đã duy trì được xưởng dệt, xưởng may…và trở thành một điểm tham quan làng nghề của nhiều khách du lịch gần xa. Để sản phẩm thổ cẩm của bà con dân tộc vươn xa, họ phải vượt qua khó khăn về khung dệt, mẫu mã…thì mới co thể đáp ứng được người tiêu dùng trong và ngoài nước. Đây cũng chónh là điều mà chị Huỳnh Thị Thêm cùng trăn trở với chúng tôi “Hướng nào cho hàng thổ cẩm gắn kết với du lịch”. Điều này có nghĩa là sản phẩm làm ra phải có dòng chữ hoặc hình ảnh địa phương thì sản phẩm mới bán chạy.

 Hải Đăng

Xem Thêm